Mężczyźni Disneya – zauważeni i niezauważalni

Co z mężczyznami w animacjach Disneya? Większość tekstów i analiz dotyczy postaci kobiecych, a wynika to z faktu, że to one zwykle zajmują kluczową pozycję w fabule. Mężczyzna pozostaje elementem niezastąpionym i koniecznym, ale w dalszym ciągu stanowi poboczny aspekt historii – mniej lub bardziej drugoplanowy. Należy zwrócić uwagę, że podobnie jak same księżniczki, również książęta przez lata ulegają ewolucji a zmieniająca się kultura wpływa równie mocno na nich, co na księżniczki.

Od jakich mężczyzn Disney zaczyna: od idealnych, ale stanowiących zaledwie tło. Są na tej samej pozycji, co zamek czy bogactwo. Stanowią pakiet, niczym Barbie w zestawie z rumakiem. Niezależnie, czy mówmy o wybranku Śnieżki, Aurory czy Kopciuszka, są to przystojni i bogaci kawalerzy bez pogłębionej charakterystyki. Za jedyną oznakę ich osobowości można uznać ich reakcję na zaloty innych kobiet lub przymus do małżeństwa. Nawet jednak to można uznać za ich funkcję, aby jeszcze lepiej pasowali do swoich wybranek, na które w domyśle czekają. Ich jedynym celem jest bycie wymarzonym księciem głównej bohaterki idealnie do niej dopasowanym. Muszę przyznać że najwięcej z tej trójki osobowości, ma książę Filip, który też jako jedyny posiada imię. W przypadku Śnieżki czy Kopciuszka to po prostu książęta (Prince Charming). Filip wykazuje się pewną dozą niezależności i charakteru, ale w bardzo okrojonej formie.

Zastanawiam się, czy w tym przypadku nie dochodzi do obniżenia jego wartości. Stali się w tej historii „levelem” do osiągnięcia, nie postacią, ale nagrodą. Uprzedmiotowiono w ten sposób samych mężczyzn, niczym piękne kobiety reklamujące samochody. Jak w przypadku spotu reklamowego, tak i tutaj mężczyzna sam w sobie nie ma znaczenia. Chodzi o status, który ze sobą niesie, a który to ukrywa się za obrazem miłości. Są wybrankami bohaterek, ale nie wiemy, dlaczego. Podobnie piękne kobiety oczarowują mężczyzn swoimi wdziękami, ale w ten sposób są przedmiotem oglądania, a nie osobą.

Mężczyzna (książę jako metonimia idealnego partnera, męża bez skazy) ma za zadanie ocalić kobietę. Zwykle ratuje ją przed obowiązkami, ponieważ zabiera ją z miejsca, gdzie musi od świtu do zmierzchu pracować. Nie zawsze, oczywiście, jest to harówka. Aurora mieszka z wróżkami, ale ponieważ nie mają one żadnego pojęcia o życiu normalnego człowieka, czyli życiu bez magii, to ona musi zajmować się domem. Śnieżka u Krasnoludków godzi się na sprzątanie, kiedy ci idą do pracy. Mimo jednak, że tylko u Kopciuszka podkreślony jest ciężar domowych obowiązków, wszystkie są zabrane przez księcia do pałacu, gdzie nie będą musiały już więcej splamić się szorowaniem podłóg lub myciem okien. Książęta ratują księżniczki nie tylko przed doraźnym zagrożeniem w postaci klątwy czy smoka, ale również przed ryzykiem życia w małym domu lub z nadmiernymi obowiązkami.

Późniejsi męscy bohaterowie stają się bardziej trójwymiarowi. Jedni są bardziej zabawni, inni honorowi lub też szlachetni. Wciąż jednak pozostają idealni lub przynajmniej doskonali z lekkimi ułomnościami, które czynią ich tym bardziej kuszącymi, a jednocześnie odrobinę pogłębia to ich charakterystykę. Pozostają męscy, odważni oraz wytrwali. Stanowią opokę, gdy kobieta okazuje się słaba.

Opisywałam zależność kobiecych cech i przypadki kobiet złych, gdy nabierają cech wyznaczonych na męskie. Podobnie jak w przypadku kobiet, mężczyzna jest postrzegany jako zły, gdy przybiera cechy kobiece. Nadal powinien być silny, pewny siebie oraz mądry. Drwiny z innego typu samców można zobaczyć w filmie „Mulan”, gdzie sekretarz myje się tylko w kapciach, jest delikatny, wątły i słaby. Mężczyzna jest wtedy niemęski, nieatrakcyjny i powinien być przez kobiety odrzucony. Taki przekaz otrzymują młode dziewczyny. Taki schemat również ulega zmianie, choć zmianie dużo delikatniejszej niż w przypadku kobiet. Mężczyźni nie są już herosami bez skazy, mężnymi i odważnymi, ale wciąż pozostają zaradni i jednak silni fizycznie. Największej zmianie ulega ich charakter – pogłębia się ich sfera emocji, przeżywają zdarzenia i miewają traumy z przeszłości. Z początku przechodzą wewnętrzną przemianę poprzez bohaterkę, która przysłowiowo otwiera im oczy. W ostatnich latach ich psychologia się pogłębia, przeżywają traumy z przeszłości, swoje marzenia i bóle odrzucenia. Wciąż są silni, ale z begiem trwania fabuły nabierają całkiem nowego wymiaru siły. Wciąż przemycają wzór idealnego mężczyzny, ale tym razem bardziej uczuciowego.

W tej sytuacji należy również zwrócić uwagę, że choć książę jest księciem, nie jest idealny. Zmienia się i postanawia być lepszym, aby stać się godnym kobiety. Coraz częściej pojawia się w filmach schemat, kiedy to mężczyzna musi stoczyć zewnętrzny i często wewnętrzny bój o to, aby stać się godnym kobiety. Zdaje sobie sprawę, że jego wybranka jest skarbem, osobą szczególną i niezwykłą. Flynn odkrywa, że dla tak cudownej osoby jak Roszpunka jest w stanie nawet umrzeć. Naveen decyduje się porzucić hulaszczy i bezproduktywny styl życia, aby pomóc swojej ukochanej w jej marzeniu. Nawet Shang, bohater męski nieco starszy pod względem daty produkcji, ignoruje kulturowe i społeczne nakazy, ponieważ dostrzegł w kobiecie coś szczególnego. Podczas gdy Śnieżka i Aurora widzą w mężczyznach ideał, bożyszcze, który łaskawie wybiera je niczym wybiera się produkty w hipermarketach, Roszpunka i Tiana są przez nich zdobywane i przekonywane do siebie. To już nie mężczyzna jest ideałem wartym każdego poświęcenia, ale kobieta. Nie zmienia się fakt, że o kobietę trzeba walczyć (książęta walczyli ze smokami, zaklęciami itp.), ale różnica jest, jak się okazuje, kolosalna. Głównie przez fakt, że to kobieta podejmuje decyzje.

Jednym z przejawów takich różnic jest fakt, że mężczyzna nie musi być księciem. Ideał nie jest w ten sposób związany z pozycją społeczną oraz majętnością, a na pierwszy plan wychodzą cechy charakteru postaci. To, jaki jest, co przeżył i przede wszystkim, jak potrafi się zmienić dla swojej wybranki. To on teraz walczy, dojrzewa i dorasta do tego, aby być partnerem, choć, co należy pamiętać, kobieta również przechodzi liczne przemiany. Co ciekawe, mężczyzna już nie jest rozchwytywany przez inne kobiety, nie stoją takie, co pożądliwym okiem na niego zerkają, ale tak naprawdę nie pojawia się w zasadzie żadna konkurentka. Główna para dojrzewa do związku ze sobą i do zmian w okolicznościach pozbawionych obecności innych kobiet czy mężczyzn. Mężczyzna to nie ogier do zdobycia, którego inne będą jej zazdrościć. To popełniający błędny, nie zawsze idealny, ale zawsze dobry w głębi mężczyzna. Czasami złodziejaszek, czasami podróżnik, czasami nawet nie wybranek kontekście romantycznym.

Dlaczego bohaterka nie ma konkurencji lub też dlaczego już jej nie ma? Postrzegam dawnym wybranków Disneya jako nagrody do zdobycia. Inne kobiety, które tej nagrody pragnął, tylko zwiększyły jej wartość. Usunięcie takich konkurentek, zmienia sam wizerunek mężczyzny. Podkreśla to, że związek między bohaterką a jej wybrankiem opiera się na unikalnej więzi i charakterze, a nie na statusie społecznym.

Kluczowe jest również odejście od konieczności bycia wyłącznie księciem. Wartość mężczyzny przestała być związana z pozycją społeczną czy majętnością, a na pierwszy plan wyszły cechy charakteru, przeżycia i gotowość do zmiany. Miłość w animacjach przestaje być „celem” samym w sobie i efektem zakochania „od pierwszego wejrzenia”, stając się niespodziewanym, pięknym elementem w życiu kobiet mających własne marzenia i poważniejsze problemy.

Wraz ze zmianą postaci męskiej, zmienia się również miłość, która rośnie między głównymi bohaterami. Nie da się ukryć, że jeden z najciekawszych i najpopularniejszych wątków to romans. Miłość to zawsze aktualny temat, zwłaszcza w bajkach. Wielokrotnie księżniczki marzą tylko o swoim przyszłym wybranku. Docierają do niego pomimo przeszkód i żyją razem długo i szczęśliwie. Miłość do mężczyzny ważniejsza jest nawet od miłości i lojalności względem rodziny, jak w przypadku Ariel.

Co jest niezwykle ważne w starszych filmach Disneya, mężczyzna nie poznaje kobiety, a kobieta - mężczyzny. Zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia, co jest charakterystyczne dla baśni, ale dla filmów animowanych już mniej typowe. Śnieżka rumieni się i ucieka od księcia, a na koniec filmu otacza jego szyję ramionami i pozwala mu, nieznajomemu, zanieść się na konia. Miała szczęście, że nie okazał się gwałcicielem, który zakopałby ją w pobliskim lesie. Mężczyzna również nie podejmuje w pełni świadomej decyzji. Widzi śpiewającą, urodziwą kobietę i postanawia, że to będzie jego żona. To niezwykle piękne, ale i absurdalne zarazem. Niektóre księżniczki, jak Arielka, utrwalają wzorzec, że dla pięknego, nieznajomego mężczyzny trzeba się zmienić - bohatera porzuca bowiem swój dom rodzinny, swoje środowisko i staje się zupełnie kimś innym, aby tylko książę się nią zainteresował. Przekaz jest jasny: nie bądźcie sobą, ponieważ w ten sposób nie zdobędziecie miłości.

Okazuje się, że nie zawsze w bajkach mężczyzna staje się cudem, ratunkiem i ideałem, jedynym marzeniem, które ma kobieta. Dzisiaj miłość nie jest celem kobiet w filmach Disneya, ale pojawia się mimo to jako element niespodziewany, zaskakujący, ale tym bardziej piękny. Kobiety mają marzenia, które nie sprowadzają się do ślubu i męża u boku. Zdobycie mężczyzny przestaje grać dla nich główną rolę. Pierwsza była Mulan i później każda z postaci kobiecych, jak Pocahontas, Merida i Elza, również mają inne problemy, znacznie poważniejsze niż odszukanie pana młodego.

Ewolucja męskich bohaterów Disneya stanowi kluczowy element szerszej zmiany kulturowej w animacji. Postacie te przeszły drogę od uprzedmiotowionych ideałów, pełniących rolę nagrody i symbolu statusu dla księżniczki, do złożonych, wielowymiarowych partnerów. Wcześniejsi książęta, idealni lecz stanowiący tło, ustąpili miejsca mężczyznom, którzy muszą stoczyć wewnętrzny i zewnętrzny bój, aby stać się godnym swej wybranki. Zmiana ta przeniosła wartość z pozycji społecznej i majątku na cechy charakteru, pogłębiając ich sferę emocji i przeżycia. W rezultacie, miłość przestała być jedynym celem kobiet, a rola mężczyzny ewoluowała – z niezawodnego herosa w uczciwego, ale nie zawsze idealnego partnera, który dojrzewa do związku w obliczu wyjątkowości swojej wybranki. Oboje się uzupełniają się poprzez swoją nieidealność i unikalność zarazem.